Bloomberg News | 27.11.2013
Người dịch: Lê Anh Hùng
Các nhà lãnh đạo Việt Nam đã sẵn sàng cho việc tăng cường kiểm soát nền kinh tế khi họ khẳng định vai trò trung tâm của Đảng Cộng sản cầm quyền và sự chi phối của khối doanh nghiệp nhà nước (DNNN) trong bản hiến pháp sửa đổi mà Quốc hội sẽ thông qua tuần này.Sau khi tỏ ý hồi tháng Giêng rằng họ có thể tận dụng dịp sửa đổi hiến pháp để từng bước tiến tới một hệ thống theo định hướng thị trường nhiều hơn và nâng tốc độ tăng trưởng từ mức thấp nhất trong 13 năm gần đây, các nhà lãnh đạo lại quyết định duy trì vai trò chủ đạo của DNNN trong nền kinh tế. Các DNNN của Việt Nam đã góp phần tạo ra tỷ lệ nợ xấu cao nhất Đông Nam Á.
Việc tiếp tục củng cố chế độ khiến những cải cách cần thiết như tăng cường độ minh bạch càng đứng trước rủi ro bị trì hoãn trong bối cảnh bất ổn xã hội gia tăng bởi những vấn đề như chủ quyền đất đai – đấy là nhận định của các nhà đầu tư, trong đó có Mark Mobius. Thái độ không hài lòng với tình hình kinh tế đã khiến Quốc hội lần đầu tiên tổ chức cuộc bỏ phiếu tín nhiệm dành cho các vị lãnh đạo và một số đảng viên thậm chí còn đề xuất một bản hiến pháp mới cho phép “cạnh tranh chính trị”.
“Đó là sự sửa soạn để chuẩn bị ứng phó với thảm hoạ”, Carlyle Thayer – giáo sư danh dự tại Học viện Quốc phòng Australia (Canberra) – nhận xét. “Nền kinh tế sẽ không đạt được tốc độ tăng trưởng 7% mà họ muốn. Bất cứ khi nào xẩy ra tình trạng bất ổn thì giải pháp mặc định cũng đều là duy trì sự kiểm soát.”
Các quan chức chính phủ dự báo nền kinh tế sẽ tăng trưởng 5,4% năm nay và 5,8% năm tới, nghĩa là 7 năm liền dưới mức 7%. Nợ xấu của Việt Nam, mà theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế và các hãng xếp hạng tín nhiệm thì cao hơn mức 4,52% tổng dư nợ được báo cáo vào cuối tháng Chín, đã kìm hãm tăng trưởng tín dụng và ảnh hưởng đến các doanh nghiệp.
Nỗi bất an của các nhà đầu tư
Việc trì hoãn cải cách có thể gây bất an cho các nhà đầu tư nước ngoài vốn dĩ đã ngán ngẩm với hệ thống rối rắm của Việt Nam, Mobius (người chịu trách nhiệm quản lý 53 tỷ USD tài sản trên cương vị chủ tịch điều hành của Templeton Emerging Markets Group) nhận xét.
“Nếu bạn đang kinh doanh ở Việt Nam thì vai trò của chính phủ là rất, rất lớn”, ông nói qua điện thoại. “Chúng tôi gần như phải đoán mò về những gì sắp xẩy ra. Bạn phải đối mặt với một nhà nước độc đảng và các quyết định thì được đưa ra sau những cánh cửa khép kín. Chúng tôi cần được thấy nhiều minh bạch hơn nữa.”
Xuất khẩu của Việt Nam trong tháng Mười tăng 13% so với cùng kỳ năm ngoái, nhiều hơn hai lần tốc độ của Trung Quốc, và vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cam kết tăng 54% lên 20,8 tỷ USD trong 11 tháng đầu năm. Chính phủ sẽ muốn duy trì nhịp độ đó, Mobius nói.
“Tôi chắc chắn là có một nhóm trong đảng muốn chứng kiến thêm cải cách”, ông nhận xét.
Mobius và các nhà đầu tư chứng khoán khác đã góp phần vào tốc độ tăng trưởng ngoạn mục 24% của VN Index năm nay, với kỳ vọng chính phủ sẽ nâng trần sở hữu nước ngoài trong các doanh nghiệp niêm yết. Chỉ số thị trường chứng khoán của Việt Nam đã tăng 0,4% lên 510,96 điểm lúc mở cửa ngày hôm nay.
Bản dự thảo hiến pháp mới nhất khẳng định một “nền kinh tế thị trường định hướng XHCN với nhiều hình thức sở hữu và thành phần kinh tế”, trong đó “kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo”. Nó vẫn duy trì quy định là tất cả các thành phần kinh tế đều bình đẳng trước pháp luật.
Cơ hội nhỡ nhàng
Các công ty và nhà đầu tư nước ngoài “sẽ nhận thấy rằng hiến pháp không có những thay đổi quan trọng và họ có thể cho rằng chúng ta không thực sự muốn thay đổi và đó sẽ là một tín hiệu sai lầm”, ông Lê Đăng Doanh (chuyên gia kinh tế độc lập từng cố vấn cho hai thủ tướng Phan Văn Khải và Nguyễn Tấn Dũng) nhận xét. “Một số nhà đầu tư có thể coi đây là sự ổn định nhưng số khác lại có thể xem là đình trệ.”
Giới lãnh đạo Trung Quốc đã tiến hành cải cách kinh tế nhằm ứng phó với hiện tượng tăng trưởng đang chậm lại, đồng thời thể hiện thái độ sẵn sàng hơn trong việc cải cách DNNN, ông nói thêm.
“Chúng ta đã bỏ lỡ một cơ hội lớn để thực sự tạo ra một số thay đổi”, ông Lê Đăng Doanh (người nằm trong số 72 vị nhân sỹ, trí thức ký tên vào bản hiến pháp thay thế mà họ đề xuất cho Quốc hội) bình luận. “Chúng ta có thể sẽ phải trả giá cho bản hiến pháp mới này. Nó sẽ không thúc đẩy tăng trưởng kinh tế khi thành phần kinh tế nhà nước kém hiệu quả lại dẫn dắt nền kinh tế.”
Tình trạng dễ bị tổn thương của nền kinh tế
Bản dự thảo sửa đổi hiến pháp 1992 cũng tăng cường mức độ ảnh hưởng của đảng bằng cách đặt lực lượng công an và quân đội dưới quyền kiểm soát của nó và trao cho chính phủ những quyền hạn lớn hơn để hạn chế tự do ngôn luận.
Từng một thời là điểm đến phát triển nhanh nhất mà các nhà đầu tư nước ngoài lựa chọn, sự tăng trưởng của Việt Nam đã chậm lại sau khi sớm bùng nổ nhờ những cải cách kinh tế năm 1986 mà người ta gọi là “Đổi mới” (lần đầu tiên kể từ khi cuộc chiến với Mỹ kết thúc doanh nghiệp tư nhân được phép chính thức hoạt động).
DNNN là một nguyên nhân chính khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) nhận xét hồi tháng Tám.
Khu vực kinh tế nhà nước là một trụ đỡ của nền kinh tế, giúp đảm bảo sự ổn định trong bối cảnh suy thoái toàn cầu gần đây – đó là phát biểu của Đại biểu Quốc hội Trần Minh Diệu mà báo điện tử VietNamNet đưa tin ngày 6.11.
“Vẫn cần thiết”
“Mặc dù còn có những khiếm khuyết trong hoạt động quản lý, điều hành và sản xuất kinh doanh nhưng vẫn cần tăng cường vai trò của loại hình này”, ông Trần Minh Diệu nói.
Các nhà lãnh đạo Việt Nam chịu áp lực phải thay đổi. Trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tháng Sáu vừa qua, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng bị gần 1/3 số Đại biểu Quốc hội đánh giá thấp. Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Bình nhận được số phiếu “tín nhiệm thấp” từ 42% số đại biểu, những người bỏ phiếu kín.
Tập đoàn Công nghiệp Đóng tàu Việt Nam, DNNN được biết đến với cái tên Vinashin, gần như sụp đổ hồi năm 2010 vì không xoay xở được nợ nần. Doanh nghiệp này hiện đã đổi tên thành Tổng Công ty Công nghiệp Đóng tàu.
Các nhà lãnh đạo đã tỏ ra do dự trước việc liệu bản hiến pháp sửa đổi có nên chứa đựng những ngôn từ điều chỉnh lại vai trò của nhà nước hay không, chuyên gia kinh tế phụ trách Việt Nam của Ngân hàng Phát triển Á Châu (ADB) Dominic Mellor bình luận.
“Ở đây có các nhóm lợi ích cùng một số nhóm khác không muốn thay đổi”, ông nói qua điện thoại. “Tuy nhiên, mức độ bất ổn trong vài năm qua và thành tích nghèo nàn của những DNNN quản lý yếu kém đã tạo ra cuộc tranh luận.”
Theo Tim Condon, chuyên gia trưởng về kinh tế Châu Á của công ty ING Financial Markets (Singapore), người trước kia từng làm cho Ngân hàng Thế giới (WB), ngôn từ của bản hiến pháp mới có lẽ sẽ không gây ra hiện tượng giảm sút đầu tư trong ngắn hạn. Tầng lớp trung lưu đang trỗi dậy cộng với chi phí nhân công thấp là những nhân tố đang thu hút các doanh nghiệp rời bỏ Trung Quốc sang Việt Nam, ông nói.
“Nếu việc công bố bản hiến pháp mới tạo ra bất kỳ hiệu ứng gì thì nó cũng chỉ được cảm nhận trong dài hạn: một tốc độ tăng trưởng chậm hơn so với kỳ vọng”, Condon nhận xét. “Hai mươi năm tới chúng ta có thể sẽ nhìn lại quyết định này và xem đó như một quyết định vô cùng tai hại.”
Liên hệ với người của Bloomberg News về bài viết: John Boudreau (Hà Nội), jboudreau3@bloomberg.net
Liên hệ với biên tập viên chịu trách nhiệm về bài viết: Rosalind Mathieson, rmathieson3@bloomberg.net
Nguồn: Bloomberg News / Defend theDefenders
